Αστυνομικό μυθιστόρημα IX: Ο Τζον Γκρίσαμ και η μόδα των δικαστικών θρίλερ

Η ΑΓΝΩΣΤΗ ΣΥΝΤΑΓΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ

Στο «Συνεταίρο», το μυθιστόρημα του Τζον Γκρίσαμ που κυκλοφόρησε στα ελληνικά (BELL), πρωταγωνιστεί -τι έκπληξη!- ένας δικηγόρος. Κάποτε ονομαζόταν Πάτρικ Λάνινγκαν, ήταν ο νεότερος μέτοχος μιας διακεκριμένης νομικής εταιρίας του Νότου, είχε μια όμορφη σύζυγο και μια χαριτωμένη κόρη, κι ένα πολλά υποσχόμενο μέλλον. Τέσσερα χρόνια αργότερα ονομάζεται Ντανίλο Σίλβα και κρύβεται σ΄ ένα χωριό της Βραζιλίας. Τι μεσολάβησε; Ο Γκρίσαμ μας ενημερώνει σχετικά, από τα πρώτα κιόλας κεφάλαια του βιβλίου. Ο ήρωάς του έχει σκηνοθετήσει το θάνατό του κι έχει εγκαταλείψει τις ΗΠΑ μαζί με 90 εκατομμύρια δολάρια που δεν του ανήκουν. Το μυθιστόρημα ξεκινά τη στιγμή που ο Λάνινγκαν-Σίλβα εντοπίζεται στην κρυψώνα του από μια ομάδα ιδιωτικών ντετέκτιβ, βασανίζεται φρικτά για ν’ αποκαλύψει πού κρύβει τον κλεμμένο θησαυρό και στη συνέχεια, ετοιμοθάνατος σχεδόν, επιστρέφει στα πάτρια εδάφη και παραδίνεται στα χέρια του FBI. Το τι ακολουθεί δεν ξαφνιάζει κανέναν τακτικό αναγνώστη του Γκρίσαμ: στα περισσότερα έργα του, η μάχη ενός και μόνου ατόμου απέναντι στο πανίσχυρο σύστημα στέφεται συνήθως από επιτυχία. Ο «Συνεταίρος», αν και απατεώνας, γίνεται συμπαθής. Κι είναι τέτοια η διαφθορά στους κόλπους της πολιτικής, της δικαστικής αλλά και της επιχειρηματικής εξουσίας στις ΗΠΑ, που οι δικές του παρανομίες φαντάζουν αμελητέες.

Ο Τζον Γκρίσαμ δεν θεωρείται σπουδαίος μυθιστοριογράφος. Η γραφή του είναι επίπεδη και άχρωμη. Οι ήρωές του μάλλον προβλέψιμοι και αβαθείς. Το σίγουρο, ωστόσο, είναι ότι οι ιστορίες του κυλάνε σαν νεράκι και η πλοκή τους σε κρατά αιχμάλωτο ως την τελευταία στιγμή. Ο ίδιος, σε μια έκρηξη ειλικρίνειας, παραδέχτηκε ότι γράφει βάσει συνταγής. Την εποχή, λέει, που κέρδιζε τα προς το ζην ως μάχιμος (και άσημος) δικηγόρος, έκοψε από το περιοδικό «Writer’s Digest» έναν Οδηγό για Επίδοξους Συγγραφείς Εργων Αγωνίας, και στη συνέχεια τον τήρησε με ευλάβεια. Αρχίζει λοιπόν τα βιβλία του με δράση και την εξηγεί αργότερα. Διαλέγει για πρωταγωνιστή κάποιον που του μοιάζει. Του δίνει κίνητρο και περιορισμένο χρόνο δράσης. Ποτέ Δε γράφει κάτι που δεν θάθελε ο ίδιος να διαβάσει, κ.ο.κ. Είναι όμως η συνταγή η μοναδική αιτία της τεράστιας επιτυχίας των βιβλίων του; Πολλοί επίδοξοι συγγραφείς θα καρφίτσωσαν στο γραφείο τους το... μυστικό της επιτυχίας, αλλά μόνο ο Γκρίσαμ είδε την «Εταιρία», την «Ετυμηγορία» και το «Κωδικό όνομα: Πελεκάνος» ταυτόχρονα στη λίστα των μπεστ σέλλερς. Τα παραπάνω, μαζί με τον «Πελάτη», το «Βροχοποιό», το «Θάλαμο αερίων», τους «Ενόρκους», το «Συνεταίρο» και το «Δικηγόρο των δρόμων» που κυκλοφόρησε πρόσφατα, έχουν πουλήσει δεκάδες εκατομμύρια αντίτυπα διεθνώς. Πριν ακόμα δημοσιευθούν τα βιβλία του το Χόλιγουντ σπεύδει να εξασφαλίσει τα κινηματογραφικά τους δικαιώματα. Ποια φλέβα του κοινού αγγίζει άραγε ο Γκρίσαμ;

Η απάντηση ίσως κρύβεται στο είδος που, ως συγγραφέας, καλλιεργεί. Ποτέ άλλοτε όσο την τελευταία δεκαετία δεν είχαν τόση πέραση στις ΗΠΑ τα δικαστικά θρίλερ. Σχετικές έρευνες δείχνουν ότι η συγκεκριμένη κατηγορία βιβλίων, σε αντίθεση με τα υπόλοιπα θρίλερ ή τα αισθηματικά μυθιστορήματα, είναι η μόνη που αγοράζεται από άντρες και γυναίκες εξίσου. Λογικό, καθώς το δικαστικό σύστημα, που τροφοδοτεί με υλικό τις σελίδες τους, καταπιάνεται λίγο-πολύ μ’ όλες τις πτυχές της ζωής. Ωστόσο, η δίψα του κοινού για δικαστικές περιπέτειες έχει βαθύτερες ρίζες. Η δικομανία (μαζί με τον πουριτανισμό, αλλά αυτό είναι ένα άλλο θέμα), η παράλογη σχεδόν πίστη στην προσφυγή στο νόμο για την επίλυση οποιασδήποτε προσωπικής αντιπαράθεσης, αποτελεί ένα από τα θεμελιώδη συστατικά της αμερικανικής ζωής. Το κενό που άφησε στο συλλογικό υποσυνείδητο ο ψυχρός πόλεμος, καλύπτεται σήμερα από τις -ορθάνοιχτες πλέον- αίθουσες των δικαστηρίων. Εκεί συγκρούονται οι καλοί με τους κακούς, εκεί ξεδιπλώνονται θεαματικά ιστορίες για φόνους, σεξουαλικές παρενοχλήσεις, οικονομικά εγκλήματα και υπερβάσεις της εξουσίας, εκεί επιβεβαιώνονται οι ανησυχίες αλλά και οι προκαταλήψεις του μέσου Αμερικανού. Οι διαμάχες με πρωταγωνιστές τους Ανίτα Χιλ και Κλάρενς Τόμας, τον Ο. Τζ. Σίμπσον ή τους αστυνομικούς του Λος Άντζελες που προκάλεσαν το θάνατο του Ρόντνεϊ Κινγκ, οι περιπέτειες με τη Δικαιοσύνη του Γούντι Άλλεν και του Μάικλ Τζάκσον, για να μη μιλήσουμε για την καταδίωξη του Γιάννη Αγιάννη/Μπιλ Κλίντον από τον Ιαβέρη/Κένεθ Σταρ, είναι οι σαπουνόπερες με τη μεγαλύτερη πλέον ακροαματικότητα. Τέτοιο χρυσοφόρο μοτίβο, θα ήταν περίεργο ν’ αφήσει αδιάφορη τη μαζική λογοτεχνία.

Όμως, κι έτσι να το δει κανείς, πάλι δεν ερμηνεύεται εντελώς η τεράστια επιτυχία του Γκρίσαμ. Υπάρχουν χιλιάδες δικηγόροι στις ΗΠΑ που γράφουν μυθιστορήματα αλλά, συγκριτικά, δεν τους διαβάζει κανείς. Η κοινωνική ευαισθησία που διαπερνά πολλά από τα βιβλία του, ίσως δίνει μιαν εξήγηση επιπλέον. Με τον τρόπο που έθιξε ζητήματα σαν κι αυτά της θανατικής ποινής, του ρατσισμού, της ασυδοσίας των ασφαλιστικών εταιριών, της διαφθοράς των πολιτικών και των δικαστικών λειτουργών, ο Γκρίσαμ έδειξε την αντίθεσή του απέναντι στο μοντέλο της κοινωνίας που οραματίστηκε ο Ρίγκαν. Κι αν μέσα από τις σελίδες του παρελαύνουν κυρίως δικηγόροι με υψηλής ποιότητας διαπιστευτήρια, κάποιοι ανερμάτιστοι κι άλλοι ιδεαλιστές, πάντα υπάρχει χώρος για καθημερινούς ανθρώπους για τους οποίους το περίφημο αμερικανικό όνειρο έχει αποδειχτεί ουτοπία. Ψάχνοντας, βρίσκει κανείς εξηγήσει. Το μυστήριο της επιτυχίας, όμως, δεν μπορεί να το διαλευκάνει εντελώς ποτέ.