Αστυνομικό μυθιστόρημα ΧΙ: Σκοτεινοί εκτροχιασμοί

Μια συλλογή αστυνομικών διηγημάτων και ιστοριών που εξελίσσονται σε τρένα και σε υπόγειους μητροπολιτικούς σιδηροδρόμους μας δίνει το πανόραμα ενός κόσμου που παγιδεύτηκε στη γοητεία αυτού του ποιητικού μεταφορικού μέσου.

Έχει γραφτεί κατ’ επανάληψη ότι το πρώτο αστυνομικό αφήγημα μπορεί να θεωρηθεί η τραγωδία του Σοφοκλή «Οιδίπους Τύραννος», δεδομένου ότι σε αυτήν υπάρχει ένα έγκλημα και κάποιος που αναλαμβάνει να το εξιχνιάσει. Έρχεται τώρα ο Βρετανός θεωρητικός της αστυνομικής λογοτεχνίας Πίτερ Χέινινγκ να μας θυμίσει ότι, σύμφωνα με το Έργουιν Μπεργκχάους και το βιβλίο του «Ιστορία των σιδηροδρόμων» (1964), ο πρώτος φόνος στην ιστορία των «σιδηροτροχιών» είναι εκείνος του Λαϊου από τον Οιδίποδα -οι δίτροχες άμαξές τους που έτρεχαν πάνω σε δύο πέτρινα αυλάκια και έρχονταν από αντίθετες κατευθύνσεις συναντήθηκαν με αποτέλεσμα τον διαπληκτισμό των δύο ανδρών και το έγκλημα.

Στη συλλογή διηγημάτων «Έγκλημα στο τραίνο», ο Πίτερ Χέινινγκ έχει συγκεντρώσει 32 ιστορίες 33 αστυνομικών συγγραφέων -η μία από αυτές είναι γραμμένη από δύο δημιουργούς- συνδεδεμένες με τα τρένα. Προφανώς είχε να αντιμετωπίσει αρκετές δυσκολίες στην επιλογή των συγκεκριμένων διηγημάτων, αφού έπρεπε να ψάξει σε ένα μεγάλο αριθμό βιβλίων, εφημερίδων και περιοδικών για να κρατήσει τα αρτιότερα. Γνωστού όντος ότι το τρένο αποτελούσε ανέκαθεν ένα μαγευτικό χώρο δράσης ή σημείο αναφοράς για τους ήρωες πολλών συγγραφέων -ας θυμηθούμε πρόχειρα το «Ανθρώπινο κτήνος» του Ζολά και την «΄Αννα Καρένινα» του Τολστόι-, καθόλου τυχαία δεν είναι η προτίμηση προς αυτό για την ανάπτυξη ιστοριών μυστηρίου.

Στην εισαγωγή του βιβλίου ο ανθολόγος, θέλοντας να υπογραμμίσει την επικαιρότητα του θέματός του, αυτό δηλαδή που αφορά τις πράξεις βίας επί αμαξοστοιχιών, παραθέτει μιαν είδηση: λίγο πριν από την έκδοση του τόμου, μια συμμορία οπλισμένων Μεξικανών έστησε ενέδρα στον εμπορικό συρμό της Σάουθερν Πασίφικ Ρέϊλρόουντ, στα σύνορα Ηνωμένων Πολιτειών και Μεξικού για να τον ληστέψει. Το γεγονός βέβαια δεν είναι πρωτοφανές αφού στην περιοχή γίνονται συχνά τέτοιες επιθέσεις που θυμίζουν εποχές Άγριας Δύσης και παραπέμπουν σε ταινίες όπως «Το τρένο θα σφυρίξει τρεις φορές».

Το βιβλίο, που χωρίζεται σε τέσσερις ενότητες («Κλασσικά ταξίδια στο φόβο», «Οι ντετέκτιβ των σιδηροδρόμων», «Θάνατος στον Υπόγειο» και «Εγκλήματα επιβατών»), δεν αποτελεί ατυχώς ένα πανόραμα της παγκόσμιας αστυνομικής φιλολογίας. Σε αυτό, για λόγους που δεν εξηγεί ο ανθολόγος, κυριαρχούν οι αγγλοσάξωνες συγγραφείς, εκείνοι δηλαδή που δημιούργησαν το αστυνομικό είδος, το εμπλούτισαν με ποικίλα λογοτεχνικά στοιχεία και το κατέστησαν δημοφιλές. Έχουμε, λοιπόν, 19 Βρεττανούς -μια ουγγρικής καταγωγής-, 13 Αμερικανούς και ένα Γάλλο βελγικής καταγωγής (τον Ζωρζ Σιμενόν), ενώ μόνο εννέα είναι γυναίκες, κάτι που ανατρέπει την παγιωμένη εντύπωση ότι το μυστήριο, το σασπένς και το θρίλερ συνδέονται με το λεγόμενο ασθενές φύλο. Στην πλειονότητά τους οι συγγραφείς προέρχονται από το χώρο της δημοσιογραφίας, όπου θήτευσαν και οι δικοί μας Νίκος Μαράκης και Γιάννης Μαρής -δημιουργός ανάμεσα στα άλλα του περιπετειώδους «Ο άνθρωπος του τρένου»-, χωρίς να λείπουν σιδηροδρομικοί, διαφημιστές, δημόσιοι και ιδιωτικοί υπάλληλοι, εκπαιδευτικοί, πανεπιστημιακοί, δικηγόροι, ηθοποιοί, ζωγράφοι, ένας πρώην μπακάλης, ένας παρ’ ολίγον τραγουδιστής της όπερας και δύο ιερείς!

Στα ανθολογημένα διηγήματα -το μικρότερο εκτείνεται σε 6σελίδες και το μεγαλύτερο σε 46- περιλαμβάνονται ορθόδοξα αστυνομικά -της αγγλικής σχολής-, σκληρά ή «hard-boiled» -της αμερικανικής-, περιπετειώδη και ψυχολογικά θρίλερ, νουάρ, τρόμου, γουέστερν. Η μεγάλη θεματική ποικιλία -το τρένο παίζει απλώς το ρόλο του συνδετικού κρίκου ανάμεσα στις ιστορίες-, η διαφορετικότητα στο περιεχόμενο, στη μορφή, στο ύφος, στην υφή τους, οφείλεται στο ότι τα διηγήματα απευθύνονται σε κάθε εν δυνάμει αναγνώστη, επομένως δεν εξυπακούεται ότι δεν θα αρέσουν σε όλους. Οι έχοντες αναγνωστική πείρα στο είδος, οι διαθέτοντες ποιοτικά γούστα και οξυμένα αισθητικά κριτήρια, πιθανότατα να ξεχωρίσουν τα παρακάτω:

· «Ο νεκρός» του Τζέϊμς Μ. Κέην
· «Μια περίεργη αυτοκτονία» της Πατρίτσια Χάϊσμιθ
· «Το τρένο των τρεις και δέκα για τη Γιούτα» του Έλμορ Λέοναρντ
· «Η παρθένα του Ρήνου» του Λέσλι Τσάρτερις
· «Μεταμεσονύχτιο τρένο για το πουθενά» του Κεν Φόλετ
· «Όξφορντ Σέρκους» της Μέιβ Μπίντσι
· «Απόφαση θανάτου» του Γουίλιαμ Φ. Νόλαν
· «Το σπέσιαλ του χρηματιστή» του Στάνλεϊ Έλιν
Οι θαυμαστές της αγγλικής σχολής, κείνοι που αρέσκονται στις ιστορίες αινιγματικών φόνων και στην προσπάθεια εξιχνίασής τους, ίσως γοητευθούν από τα διηγήματα της Άγκαθα Κρίστι, της Ντόροθι Λ. Σέιερς, της Ρουθ Ρέντελ. Ενδεχομένως κάποιοι να προτιμήσουν εκείνο του Ρέι Μπράντμπερι.

Το «Έγκλημα στο τρένο», όμως, εκτός από τα 32 πολυποίκιλα διηγήματα, παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον και για τα ισάριθμα σημειώματα του ανθολόγου που προτάσσονται σε αυτά. Οι άγνωστες εν πολλοίς πληροφορίες που δίνει ο Πίτερ Χέινινγκ, οι αφορώσες τους συγγραφείς του τόμου, τη ζωή, το έργο, τη φολμογραφία τους -αν έχουν- αλλά και το σιδηρόδρομο αυτόν καθαυτόν, είναι εξόχως πολύτιμες. Πουθενά δεν βρίσκονται συγκεντρωμένα, τόσα πολλά στοιχεία σχετικά με την ιστορία αυτού του μεταφορικού μέσου, του ανετότερου από τα αυτοκίνητα, του ασφαλέστερου από τα αεροπλάνα, του ποιητικότερου από τα πλοία.

Πόσοι ξέρουν, π.χ., ότι το Οριάν Εξπρές, το διασημότερο τρένο του κόσμου, το απαθανατισθέν από την Άγκαθα Κρίστι και τον Γκράχαμ Γκρην στα γνωστά μυθιστορήματά τους, τέθηκε σε κυκλοφορία το 1883 ή ότι η υπερπολυτελής σιδηροδρομική γραμμή των τριών χιλιάδων χιλιομέτρων από το Παρίσι στην Κωνσταντινούπολη -η επέκτασή της ως το Λονδίνο έγινε το 1889- εγκαινιάστηκε από τον Τζωρτζ Ναγκελμάρκερς, βέλγο τραπεζίτη, ενθουσιώδη οπαδό της ατμοκίνησης; Το περίφημο τρένο, υποκύπτοντας στον ανταγωνισμό του αεροπλάνου, σταμάτησε τα δρομολόγιά του το 1977 αλλά το 1983 άλλος εραστής του ατμού, ο Αμερικανός Τζέιμς Μπ. Σέργουντ, ανακαίνισε τα παλιά βαγόνια και τα έβαλε στην ίδια γραμμή. Επιβάτες αυτή τη φορά ήταν εύποροι λάτρεις των τρένων, διατεθειμένοι να ακριβοπληρώσουν το νοσταλγικό ταξίδι από τη Δύση στην Ανατολή.

Ακόμα:
· Το πρώτο αστυνομικό μυθιστόρημα συνδεδεμένο με τα τρένα υπήρξε «Το μπαούλο» (1920) του Φρίμαν Γουίλτ Κροφτς (1879-1957).
· Η πρώτη αστυνομική ιστορία με θέμα το μετρό της βρετανικής πρωτεύουσας είχε τίτλο «Το μυστήριο του Υπογείου», δημοσιεύθηκε στο εβδομαδιαίο περιοδικό «Τουντέι» σε συνέχειες το 1897 και τρομοκράτησε τους κατοίκους της πόλης, οι οποίοι εξαιτίας του περιόρισαν τις μετακινήσεις τους με αυτό το μέσον.
· Από τους πρώτους ήρωες αστυνομικών ιστοριών με φόντο το μετρό της Νέας Υόρκης ήταν ένας πορτοφολάς -οι περιπέτειές του δημοσιεύονταν σε συνέχειες στο «Ντετέκτιβ Στόρυ Μάγκαζιν»-, δημιούργημα του Τζόνστον Μακάλεϊ, του συγγραφέα του Ζορό.

Ο Πίτερ Χέινινγκ, εκτός από θεωρητικός και ανθολόγος, είναι και συγγραφέας αστυνομικής λογοτεχνίας. Το 1992 ήταν υποψήφιος για το βραβείο Έντγκαρ της Ένωσης Αμερικανών Συγγραφέων Μυστηρίου για τη μελέτη του «Φόνος σε τέσσερις πράξεις» που αφορά τη μεταφορά του έργου της Άγκαθα Κρίστι στο θέατρο, τον κινηματογράφο, το ραδιόφωνο και την τηλεόραση.